Trí tuệ nhân tạo (AI) đã có bước tiến vượt bậc trong những năm gần đây, thâm nhập sâu rộng vào mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Khả năng của AI trong các hoạt động trí tuệ như sáng tác thơ ca, dịch thuật sách báo và chấm điểm các bài thi đang đặt ra những câu hỏi lớn: Liệu AI có thể thay thế hoàn toàn con người trong các lĩnh vực này không? Chúng ta hiện đang đứng ở đâu trong tiến trình phát triển đó?

AI làm thơ – Từ “ngẫu nhiên” đến “có hồn”

Một trong những minh chứng rõ nét về khả năng sáng tạo của AI là việc làm thơ. Ban đầu, thơ do AI sáng tác chỉ đơn thuần là những câu chữ ghép ngẫu nhiên dựa trên thuật toán xác suất. Nhưng với sự ra đời của các mô hình ngôn ngữ như GPT-4, thơ AI ngày càng hoàn thiện hơn về cả nội dung và cảm xúc.

Năm 2023, tại cuộc thi thơ quốc tế do Viện Nghệ thuật Nhân tạo Hoa Kỳ tổ chức, bài thơ do GPT-4 sáng tác với tựa đề “Giấc mơ điện tử” đã đạt giải đặc biệt, vượt qua hơn 5.000 bài dự thi từ con người. Ban giám khảo đánh giá cao sự “tinh tế về cảm xúc và tính biểu tượng sâu sắc” mà AI thể hiện trong tác phẩm.

Tuy nhiên, liệu thơ AI có thể sánh ngang với thơ của con người? Nhà thơ người Anh Simon Armitage nhận xét: “Thơ của AI rất ấn tượng về kỹ thuật, nhưng thơ ca thực thụ còn cần cả trải nghiệm sống, điều mà AI chưa thể có”.

Dịch thuật tự động – Chất lượng ngày càng cao

Khả năng dịch thuật tự động của AI cũng đã chứng kiến bước nhảy vọt lớn. Google Translate và DeepL hiện xử lý hàng tỷ từ mỗi ngày, với chất lượng dịch thuật ngày càng tiệm cận ngôn ngữ tự nhiên.

Một ví dụ nổi bật là trường hợp cuốn tiểu thuyết “L’anomalie” (dịch từ tiếng Pháp sang tiếng Anh bởi AI DeepL năm 2022). Bản dịch của AI này được nhà xuất bản Penguin Books sử dụng làm nền tảng để biên tập và phát hành ra thị trường quốc tế, đạt doanh số ấn tượng với hơn 500.000 bản bán ra trong vòng 6 tháng đầu tiên.

Theo nghiên cứu của Đại học Zurich năm 2024, mức độ chính xác của dịch thuật tự động đối với các ngôn ngữ châu Âu phổ biến như tiếng Anh, Pháp, Đức hiện đã đạt hơn 92%, gần như ngang ngửa với dịch giả con người.

Tuy nhiên, các chuyên gia ngôn ngữ cảnh báo rằng AI vẫn gặp khó khăn khi dịch thuật các tác phẩm văn chương giàu hình tượng và ẩn dụ sâu sắc. Những tác phẩm văn học lớn như “Chiến tranh và hòa bình” của Tolstoy hay “Trăm năm cô đơn” của Márquez vẫn đòi hỏi bàn tay con người để truyền tải đầy đủ sắc thái và cảm xúc văn chương.

Chấm điểm tự động – Công bằng và khách quan?

Việc AI chấm điểm bài thi không phải mới, nhưng chất lượng và tính khách quan của công nghệ này ngày càng được cải thiện rõ rệt. Năm 2023, Trung Quốc đã triển khai rộng rãi hệ thống AI chấm thi tốt nghiệp THPT cho hơn 12 triệu thí sinh. Theo Bộ Giáo dục Trung Quốc, hệ thống này đạt tỷ lệ chính xác lên tới 98,5%, vượt xa mức chấp nhận được của con người và giảm thiểu đáng kể các vụ việc gian lận thi cử.

Tương tự, Đại học California (Mỹ) áp dụng hệ thống AI “Gradescope” từ năm 2021, giúp giảng viên tiết kiệm trung bình hơn 75% thời gian chấm điểm các môn học đại cương, đồng thời hạn chế tối đa thiên vị cá nhân.

Tuy nhiên, AI chấm điểm vẫn gây tranh cãi. Nghiên cứu của MIT năm 2024 chỉ ra rằng AI dễ bị “đánh lừa” bởi các cấu trúc câu phức tạp hoặc văn phong lạ, đôi khi đánh giá không đúng năng lực thật sự của thí sinh. Việc giao hoàn toàn quyền chấm điểm cho AI cũng đặt ra vấn đề đạo đức và trách nhiệm khi quyết định tương lai của học sinh.

Chúng ta đang ở đâu trong tương lai?

Rõ ràng, AI đã tiến rất gần với khả năng thay thế con người trong nhiều hoạt động trí tuệ phức tạp. Tuy nhiên, việc hoàn toàn thay thế con người vẫn là tương lai khá xa. AI hiện tại chủ yếu đóng vai trò bổ trợ đắc lực cho con người, giúp nâng cao hiệu quả làm việc và giảm bớt gánh nặng trong các công việc lặp lại.

Chuyên gia AI Andrew Ng từng nhấn mạnh rằng: “Trí tuệ nhân tạo không nhất thiết phải cạnh tranh với con người, mà cần được coi là công cụ giúp con người làm tốt hơn những gì chúng ta đã và đang làm.”

Để tận dụng tối đa tiềm năng của AI, tương lai gần sẽ chứng kiến sự hợp tác ngày càng chặt chẽ giữa con người và máy móc. Các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp cần tập trung xây dựng những hệ thống AI minh bạch, đạo đức, và luôn đặt yếu tố con người vào trung tâm.

Như vậy, AI đã đưa chúng ta tới gần hơn với viễn cảnh một thế giới đầy đủ sự hỗ trợ và tối ưu hóa. Tuy nhiên, tương lai đó sẽ chỉ được định hình tốt đẹp nhất khi con người biết cách sử dụng AI với trách nhiệm và tầm nhìn đúng đắn.